Cytryńce są pnączami występującymi w Azji i Ameryce Północnej. W Polsce w sprzedaży są rośliny dwóch gatunków cytryńca chińskiego (Schisandra chinensis) i jego odmiany 'Sadova No.1', oraz cytryńca czerwonokwiatowego (Schisandra rubriflora).
Cytryniec chiński jest pnączem leczniczym pochodzącym z Chin i Korei. Po angielsku nazywa się chinese climbing magnolia co znaczy „chińska pnąca magnolia”. Ozdobą cytryńca są liście – eliptyczne lub owalne, ostro zakończone, osadzone na czerwonych ogonkach, błyszczące; wiosną i latem są ciemnozielone, a jesienią – żółte. Brązowe pędy dorastające do 10 m wysokości (1 m rocznego przyrostu) owijają się wokół podpór lub płożą po ziemi.
Cytryniec chiński jest rośliną rozdzielnopłciową, często jednopienną, czyli na jednej roślinie znajdują się zarówno kwiaty męskie jak i żeńskie. Zdarzają się również przypadki dwupienności (na oddzielnych roślinach zawiązywane są kwiaty żeńskie lub męskie). Kwiaty cytryńca są drobne, białe, kremowe lub różowe, lekko i przyjemnie pachnące. Rozwijają się na przełomie maja i czerwca. Owoce złożone są z jaskrawoczerwonych, jedno- lub dwunasiennych jagód zebranych w zwisających gronach. Są jadalne i mają właściwości lecznicze. Dojrzewają w końcu sierpnia i napoczątku września. Odmiana cytryńca chińskiego 'Sadova No.1' jest zawsze jednopienna. Jest także bardzo plenna – jej owoce są większe, a grona dłuższe niż u gatunku.
Ciekawostką jest cytryniec czerwonokwiatowy (Schisandra rubriflora). Jest to rzadko spotykane dwupienne pnącze uprawiane ze względu na ciekawe, obficie pojawiające się kwiaty. Intensywnie czerwone kwiaty pojawiają się tuż przed rozwojem liści w kwietniu–maju i są osadzone na długich szypułkach wyrastających z kątów liści. Aby uzyskać owoce, należy sadzić obok siebie egzemplarze żeńskie i męskie. W sprzedaży są one oznaczone literami F (female – żeński) oraz M (male – męski). Owoce (do zbioru) złożone są z ciemnoczerwonych, jadalnych, jedno- lub dwunasiennychnasiennych jagód zebranych w wyjątkowo długich (do 30 cm długości), zwisających gronach.
Wymagania
Cytryńce wymagają gleb żyznych, wilgotnych, ale nie podmokłych. Najlepiej rosną i owocują w miejscach dobrze oświetlonych, ale bez bezpośredniego silnego nasłonecznienia. Dlatego najbardziej odpowiednie są dla nich stanowiska północno-zachodnie lub północno-wschodnie, osłonięte. Cytryniec chiński jest rośliną mrozoodporną. Wytrzymuje mrozy do -30oC a po pełnym zahartowaniu nawet -40oC (strefa 5A-8).
Sadzenie i pielęgnacja
Rośliny sprzedawane w pojemnikach można sadzić przez cały sezon wegetacji. Dół pod roślinę powinien być duży , z drenażem na dnie i dużą ilością dobrze rozłożonego obornika lub kompostu (podobnie jak w przypadku sadzenia powojników). Przez pierwsze 2–3 lata po posadzeniu należy pozwolić mu rosnąć swobodnie, następnie wybrać 1–3 najsilniejsze pędy i podwiązać je do podpór, aby rosły pionowo. Cytryniec pozostawiony bez podpory płoży się po ziemi. Płożące pędy nie zawiązują kwiatów i nie owocują.
Co roku wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji krzewy przycina się, usuwając pędy słabe i chore, a zeszłoroczne pędy boczne skraca się nad 12–15 dobrze wykształconym pąkiem.
Od drugiego roku po posadzeniu rośliny należy nawozić. Najlepiej podstawę rośliny wyściółkować dobrze rozłożonym obornikiem, a następnie 2centymetrową warstwą przekompostowanej kory.
Trzeba pamiętać o regularnym i obfitym podlewaniu, szczególnie w upale dni, ponieważ cytryniec nie znosi suszy. Gdy gleba podsycha, cytrynic zrzuca zawiązki owocowe lub niedojrzałe owoce, a brzegi jego liści podsychają .Jeśli jest taka możliwość, to najlepiej zainstalować system automatycznego nawadniania, który ułatwi nam regularne nawadnianie roślin.
Prawidłowo prowadzone krzewy powinny zacząć owocowanie w 4.-6. roku po posadzeniu. Z jednej rośliny można uzyskać od 1 do 5 kg owoców.
Zastosowanie
Cytryńca można sadzić przy ogrodzeniach, ścianach budynków, pergolach oraz specjalnych podporach w kształcie litery T (podobnie jak aktinidie). Można go uprawiać jako roślinę ozdobną lub/i w celu uzyskania owoców oraz liści do celów jadalno-leczniczych.
Owoce cytryńca chińskiego szawierają witaminę E, schizandrynę (substancję tonizującą i wzmacniającą), a także łatwo przyswajalne mikroelementy: magnez, potas, fosfor, żelazo, miedź, mangan, nikiel, molibden, tytan i cynk, . Owoce można spożywać na surowo lub po przetworzeniu, np. w postaci suszu, soków, wyciągów, naparów, nalewek. Schizandrynę i inne substancje lecznicze zawierają również liście, nasiona i kora.
Z suszonych liści można zaparzać herbatkę o smaku przypominającym zieloną herbatę z cytryną. Ma działanie wzmacniające i tonizujące układ nerwowy i oddechowy. Preparaty z cytryńca stosuje się przy zmęczeniu fizycznym i umysłowym, senności, wyczerpaniu, depresji, niedokrwistości, chorobach płuc, wątroby i przewodu pokarmowego, słabej ostrości widzenia. Nie należy zażywać preparatów z cytryńca przy problemach z bezsennością.
Na Dalekim Wschodzie cytryniec, obok korzeni żeń-szeń, jest najpopularniejszą rośliną leczniczą. W Chinach cytryniec nazywa się wu-wei-zi (czytaj "łu-łej-dzy"), co znaczy „owoc o pięciu smakach”, ponieważ okrywa owocu jest słodka, miąższ kwaśny, nasiona gorzkie i cierpkie, a wyciągi z nasion nabierają słonego smaku.
Przepis na nalewkę z cytryńca
Składniki: - przebrane owoce cytryńca - 70-procentowy alkohol (np. 0,5 l wódki 40% i 0,5 l spirytusu rektyfikowanego 96%) - cukier Kłosy cytryńca przebieramy; do nalewki wybieramy dojrzałe, czerwone jagody, odrzucamy szypułki i zielonkawe, niewykształcone owoce. Przebrane jagody zalewamy alkoholem tak, aby poziom płynu był 0,5-1 cm ponad owocami. Zamknięte naczynie odstawiamy na 4-6 tygodni i mieszamy, najlepiej 2-3 razy dziennie. Po upływie tego czasu zlewamy powstały nalew do innego naczynia, a owoce obsypujemy równomiernie cukrem (nie za dużo, ok. 1 kg cukru na 1 kg owoców). Nalew i owoce w cukrze ponownie odstawiamy i często mieszamy. Po około 2 miesiącach, kiedy rozpuści się cukier, zlewamy syrop z owoców. Oba nalewy zostawiamy do sklarowania, a następnie filtrujemy je z pomocą rurki lub bibuły filtracyjnej. Przefiltrowany nalew i syrop łączymy wg uznania. Wyjątkowo smaczną, nie za słodką, nalewkę uzyskuje się mieszając syrop ze zlewem z samych owoców w proporcjach 3:7. Owoce, z których przygotowano nalewkę, są mocno nasączone alkoholem. Nadają się jako wytrawny dodatek do ciast i deserów.