Znanych jest ok. 180 gatunków rosnących na półkuli północnej. Większość z nich jest krzewami o wzniesionych pędach, zaliczanymi do podrodzaju Lonicera – suchodrzew, ale są również silnie rosnące pnącza o pędach spiralnie owijających się wokół podpór. Zalicza się je do podrodzaju Caprifolium – wiciokrzew.

Na świecie uprawia się ok. 20 gatunków oraz kilkadziesiąt odmian wiciokrzewów, z czego w Polsce uprawia się ok. 25 taksonów (gatunków i odmian). Wiciokrzewy mają liście wyrastające naprzeciwlegle, w parach. U wielu gatunków szczytowe liście zrośnięte,są parami tworząc charakterystyczne talerzyki. Liście najczęściej są zielone lub niebieskozielone, ale u niektórych odmian mogą mieć również inne barwy, np. Lonicera japonica 'Aureoreticulata' ma liście żółto unerwione, Lonicera japonica ‘Kogel-mogel’ ma zielone liście z żółtym, nieregularnym obrzeżeniem, a liście Lonicera japonica 'Purpurea' jesienią i zimą stają się purpurowe.

Główną ozdobę wiciokrzewów są białe, żółte, szkarłatne lub fioletowe kwiaty – rurkowate, długie, zwykle z dwiema wywiniętymi wargami, u wielu gatunków i odmian pachnące. Wiciokrzewy rozpoczynają kwitnienie w 2. –4. roku po posadzeniu. Kwiaty zebrane są w trzykwiatowe wierzchotki ułożone parami w kątach liści lub w główki na szczytach pędów. W zależności od gatunku czy odmiany rozwijają się od końca maja do października.

U wielu wiciokrzewów dekoracyjnie wyglądają również owoce – wielonasienne, błyszczące jagody o jaskrawych barwach – od pomarańczowej, przez szkarłatną, po fioletową. Dojrzewają od lipca do października. Mogą być pokarmem dla wielu ptaków i przyciągać je do ogrodu.

Wymagania

Wiciokrzewy tolerują większość gleb z wyjątkiem bardzo ubogich i podsychających. Jednak najlepiej rosną i najobficiej kwitną na glebach o odczynie obojętnym, przepuszczalnych, żyznych, gliniastych bogatych w próchnicę, wilgotnych, ale nie podmokłych. Najokazalej wyglądają rosnące w pełnym słońcu, ale na takich stanowiskach niektóre wiciokrzewy mogą być atakowane przez mszyce, dlatego za najbardziej uniwersalne należy uznać stanowisko półcieniste, osłonięte od gorącego, południowego słońca. Preferują miejsca osłonięte od bardzo silnych wiatrów.

Zastosowanie

Wiciokrzewy należą do najcenniejszych pnączy ogrodowych., Mogą być stosowane w każdym ogrodzie, ale szczególnie dobrze wyglądają w dużych ogrodach naturalistycznych, gdzie mają zapewniony swobodny wzrost. Osiągają wysokość 3–6 m (0,5–2 m rocznie). Wiciokrzewy świetnie nadają się do uprawy przy konstrukcjach przyściennych, łukach, bramkach, kratach, pergolach, altanach, ale mogą również porastać pnie starych drzew, na których umocowano linki lub siatkę, których się przytrzymają.

Posadzone przy ogrodzeniach mogą stworzyć atrakcyjną osłonę przed wiatrem, kurzem i okiem ciekawskich, zastępując żywopłot. Szczególnie dobrze nadaje się do tego zimozielony gatunek Lonicera acuminata. Niektóre wiciokrzewy np. Lonicera japonica 'Halliana' mogą być stosowane jako rośliny okrywowe , również w zieleni publicznej. Wiciokrzewy o pachnących kwiatach (np. Lonicera caprifolium, Lonicera periclymenum, Lonicera  ×heckrottii, Lonicera japonica oraz ich odmiany) dobrze jest sadzić w pobliżu ścieżek, wejść (furtki, drzwi), okien i ławek.

Wiciokrzewy często sadzone w tradycyjnych i rustykalnych ogrodach. Mogą być stosowane osobno lub wspólnie z innymi pnączami, np. różami pnącymi czy powojnikami. Do tego celu najlepiej wybierać powojniki (Clematis) wymagające silnego cięcia, np. z grupy Viticella lub wielkokwiatowe późno kwitnące, które co roku wczesną wiosną przycina się tuż nad ziemią. Inne cięcie powojników będzie bardzo trudne do wykonania, gdyż ich pędy przeplotą się z pędami wiciokrzewów.

Pielęgnacja

Większość wiciokrzewów tnie się słabo, jedynie w miarę potrzeby. Rosnąc swobodnie, wyglądają najładniej i kwitną najobficiej. Chcąc uzyskać okazałe rośliny – pierwsze 3 lata warto poświęcić na ich formownie. Po posadzeniu powinno się przyciąć wszystkie pędy do 1/3 wysokości, aby wytworzyły silne rozgałęzienia u podstawy. Z nowo wyrośniętych pędów wybieramy 2–4 najsilniejsze , aby stworzyły silną podstawę krzewu, a pozostałe usuwamy. W następnych latach wiciokrzewy kwitnące na pędach zeszłorocznych – np. wiciokrzew przewiercień (Lonicera caprifolium) czy wiciokrzew Tellmanna (Lonicera  ×tellmanniana) tniemy bardzo słabo, usuwając tylko pędy słabe, zamarłe lub zagrażające sąsiadom.

Wiciokrzewy kwitnące na pędach tegorocznych, np. wiciokrzew japoński (Lonicera japonia) i jego odmiany, czy wiciokrzew Heckrotta (Lonicera ×heckrottii) można ciąć silnie wczesną wiosną, nie obawiając się, że pozbawi się go kwiatów. Po kilku latach wszystkie wiciokrzewy mogą ogałacać się od dołu, tworząc liście i kwiaty tylko w górnych częściach rośliny. Aby temu przeciwdziałać, co 5–6 lat dobrze jest przeprowadzić silne cięcie odmładzające. Najlepiej rozłożyć ten zabieg na 2 lata, każdego roku wycinając połowę najstarszych pędów tuż u podstawy.

Wiciokrzewy należy intensywnie podlewać i nawozić. Zasilamy je nawozami o spowolnionym działaniu, np. Substral Osmocote 5-6M raz w roku, w końcu kwietnia. Pod jedną roślinę sypiemy 20–30 g nawozu – 2–3 łyżeczki od herbaty wsypane do 3–5 otworków głębokości 5 cm.

Choroby i szkodniki

Najbardziej uciążliwym szkodnikiem wiciokrzewów są mszyce, które pojawiają się na wierzchołkach roślin w maju tuż przed kwitnieniem. Mszyce atakują zwłaszcza najmłodsze pędy, liście i pąki kwiatowe. Zwijają się one, żółkną, deformują i , pokrywając się lepką spadzią. Najczęściej atakowane są Lonicera caprifolium, Lonicera periclymenum, Lonicera  ×tellmanniana i Lonicera ×brownii oraz odmiany należące do tych gatunków, zwłaszcza gdy rosną na stanowiskach suchych lub słonecznych. Zwalczanie polega na opryskaniu wiciokrzewów preparatem owadobójczym natychmiast po pojawieniu się pierwszych mszyc, najczęściej w drugiej połowie maja. Lonicera acuminata, Lonicera henryi, Lonicera similis var. delavayi oraz Lonicera japonica i jej odmiany nie są atakowane przez mszyce.

Najgroźniejszą chorobą wiciokrzewów jest mączniak prawdziwy. Powoduje on powstawanie białego mączystego nalotu na górnej stronie liści. Z czasem mogą pojawiać się czerwieniejące i brązowiejące plamy, które prowadzą do całkowitego zasychania liści. Poszczególne gatunki, a nawet odmiany bardzo się różnią podatnością na tę chorobę. Szczególnie wrażliwy jest wiciokrzew przewiercień Lonicera caprifolium), ale odmiana tego gatunku 'Inga' toleruje mączniaka i jest porażana tylko w niewielkim stopniu. Odporna na mączniaka jest większość odmian Lonicera periclymenum (w tym 'Graham Thomas', 'Chojnów'^PBR i 'Serotina'), Lonicera acuminata, Lonicera henryi, Lonicera similis var. delavayi, Lonicera japonica (z wyjątkiem wrażliwej 'Aureoreticulata'), Lonicera  ×heckrottii i Lonicera  ×brownii. Mączniaka prawdziwego można zwalczać, opryskując rośliny tuż po wykryciu pierwszych objawów (najczęściej pojawiają się one w drugiej połowie czerwca lub na początku lipca) którymś z zalecanych aktualnie preparatów. Opryskiwanie należy powtórzyć 2–3 razy co 10 dni, zmieniając preparaty.

Polecane gatunki i odmiany

• Lonicera acuminata (wiciokrzew zaostrzony) Pochodzi z północno-wschodnich Chin. Liście są zimozielone (w ostre zimy mogą podmarzać), wąskopodługowate, ostrozakończone, z sercowatą nasadą, ciemnozielone i gęsto owłosione. Kwiaty są nieduże, rurkowate, dwuwargowe, kremowe na początku, a żółte pod koniec kwitnienia. Kwitnie obficie VI–X. Owoce są drobne, fioletowoczarne. Rośnie bujnie i silnie się krzewi. Dorasta do 3–5 m. To jedno z najlepszych pnączy zimozielonych. Dobre do tworzenia osłon i pokrywania ogrodzeń z siatki.

• Lonicera  ×brownii (wiciokrzew Browna) Mieszaniec powstały około 1850 r. ze skrzyżowania Lonicera hirsuta z Lonicera sempervirens. Ma liście jajowate, niebieskozielone, szczytowo zrośnięte. Kwiaty są rurkowate, wąskie, czerwone z pomarańczową gardzielą, bez zapachu.
  • 'Dropmore Scarlet' - najcenniejsza z odmian wiciokrzewu Browna. Uzyskana w Kanadzie w 1950 r. Ma pomarańczowoczerwone kwiaty. Długo i obficie kwitnie VI–X. Ładne owoce są podobnie jak u gatunku. Bardzo mrozoodporna.

 
 

• Lonicera caprifolium (wiciokrzew przewiercień) Pochodzi z Kaukazu i Bliskiego Wschodu; w Polsce bardzo pularny w Polsce. Często mylony z rodzimym Lonicera periclymenum, od którego różni się zrośniętymi liśćmi szczytowymi oraz większą wrażliwością na mączniaka prawdziwego. Ma kwiaty kremowe, intensywnie pachnące. Kwitnie V–VI. Pomarańczowe owoce dojrzewają VII–X. Liście są jajowate do odwrotnie jajowatych, szarozielone, gładkie. Górne liście pod kwiatostanem są zrośnięte, tworząc talerzyk. Dorasta do 6 m.
  • 'Inga' - ma pąki kwiatowe różowe na zewnątrz; kwiaty po rozwinięciu są kremowobiałe, silnie i ładnie pachnące. Kwitnie V–VI, o 7–14 dni dłużej niż gatunek. Ma liście i młode pędy lekko owłosione. Nieźle toleruje mączniaka prawdziwego. Odmiana warta polecenia, lepsza od gatunku.

 
 

• Lonicera ×heckrotti (wiciokrzew Heckrotta) Mieszaniec powstały w naturze z samorzutnego skrzyżowania Lonicera americana i Lonicera sempervirens. Wprowadzony do uprawy w końcu XIX w. Uznawany za najwartościowszy wiciokrzew. Ma liście podługowate, owalne lub eliptyczne, ciemnozielone na górnej stronie, a niebieskozielone od spodu. Liście są półzimozielone lub opadające. Kwiaty w pąkach są karminowe, po rozwinięciu różowe na zewnątrz, a pomarańczowożółte w środku, pachnące. Kwitnie wyjątkowo długo i obficie VI–IX. Pędy są sztywne, słabo owijające się wokół podpór. Pozbawiony podpór może rosnąć jako rozłożysty krzew. Dorasta do 3–6 m.
  • 'American Beauty' - kwiaty jaskrawopomarańczowe, nie pachną. Kwitnie VI–IX. Purpurowopomarańczowe owoce dojrzewają VIII–X.
  • 'Goldflame' - odmiana bardzo podobna do gatunku. Ma kwiaty trochę intensywniej wybarwione, pachnące. Kwitnie VI–IX.

• Lonicera henryi (wiciokrzew Henryiego) Pochodzi z Chin. Ma zimozielone, podługowato lancetowate, ciemnozielone i, błyszczące liście. Kwiaty są ciemnopurpurowofioletowe, rurkowate, nieduże, niezbyt liczne; pojawiają się VI–VII. Owoce są drobne, fioletowoczarne z jasnym woskowym nalotem; dojrzewają VIII–X. W ostre zimy może przemarzać. Powinno się stosować w miejscach osłoniętych, półcienistych lub cienistych. Dorasta do 3 m.

 
 

• Lonicera japonica (wiciokrzew japoński) Pochodzi z Japonii, Korei i Chin. To półzimozielone pnącze o liściach zielonych od szerokoeliptycznych do jajowatych. Kwiaty są rurkowate, dwuwargowe, kremowobiałe w początku, a żółte w końcu kwitnienia, intensywnie pachnące. Kwitnie całe lato. Owoce są niebieskoczarne. Dorasta do 3–6 m. Wartościowsze od gatunku są odmiany i one powinny być stosowane.
  • 'Aureoreticulata' - odmiana o interesujących zielonych liściach z żółtym unerwieniem, najładniej wybarwiających się w pełnym słońcu. Kwiaty są drobne, początkowo białe, a potem żółte, lekko pachnące. Może być stosowana jako pnącze lub jako roślina okrywowa. Wrażliwa na mączniaka prawdziwego. W ostre zimy może przemarzać.
  • 'Halliana' - silnie rosnące pnącze pokryte przez całe lato masą drobnych, intensywnie pachnących kwiatów. Kwiaty początkowo są kremowobiałe, potem żółte; rozwijają się VI–X. Liście są półzimozielone. Dorasta do 5 m. Na dużych powierzchniach możne być stosowana jako roślina okrywowa. Nadaje się do pokrywania ogrodzeń i tworzenia różnego rodzaju osłon. Dobra do stosowania w zieleni publicznej.

• • 'Kogel-mogel' - odmiana o ozdobnych zielonych liściach z nieregularnym szerokim, żółtym obrzeżeniem. Kwiaty kremoworóżowe w miarę przekwitania zmieniają barwę na żółtopomarańczową; są pachnące. Pojawiają się w VI–VII. Do stosowania w osłoniętych miejscach jako pnącze lub roślina okrywowa. W ostre zimy może przemarzać.
  • 'Purpurea' - liście półzimozielone, latem zielone z purpurowymi nerwami; jesienią i zimą ciemnopurpurowe. Kwiaty są nieduże, rurkowate, fioletowe na zewnątrz, a wewnątrz początkowo białe, potem żółte, pachnące. Dorasta do 4 m (1–2 m rocznie).

• Lonicera periclymenum (wiciokrzew pomorski) Rośnie naturalnie w Centralnej i Zachodniej Europie oraz w Północnej Afryce. W Polsce rośnie na naturalnych stanowiskach na Pomorzu i Dolnym Śląsku. Jest pod ochroną. Ma liście jajowate lub owalne, zielone na górze, a sine od spodu. Liście ułożone są parami w węzłach, ale nie zrastają się (tym między innymi różni się od Lonicera caprifolium). Kwiaty są kremowe, czasem z czerwonymi pasami na zewnątrz, silnie pachnące; rozwijają się V–VII. Od lipca do jesieni dekoracyjnie wyglądają również ciemnoczerwone błyszczące owoce. Rośnie bujnie, osiągając do 7 m. Popularne pnącze, bardziej wartościowe i odporne na choroby od Lonicera caprifolium. Warto stosować jej odmiany.
  • 'Belgica Select' - holenderska odmiana wcześnie kwitnąca. Liście z purpurowymi żyłkami. Młode pędy i szypułki kwiatowe są purpurowofioletowe. Kwiaty jasnefioletowoczerwone na zewnątrz, wewnątrz kremowe na początku, a żółte w końcu kwitnienia, pachnące. Kwitnie V–X (z przerwami). Dekoracyjnie wyglądają również czerwone owoce dojrzewające IX–X. Dorasta do 3 m (1 m rocznie).
  • 'Chojnów'^PBR - znana również pod nazwą handlową FRAGRANT CLOUD. Cenna polska odmiana wprowadzona w 2006 r. Kwiaty są ciemnopurpurowe na zewnątrz, a beżowe wewnątrz, silnie pachnące; rozwijają się VI–IX. Kwitnie obficie na całej wysokości rośliny. Czerwone owoce dojrzewają VIII–X. Młode liście są purpurowozielone, starsze zielone. Dorasta do 2–3 m (1 m rocznie).
  • 'Graham Thomas' - bardzo cenna odmiana. Nazwana na cześć angielskiego przyrodnika. Kwitnie wyjątkowo długo i obficie V–IX. Kwiaty są rurkowate, stosunkowo duże, kremowe na początku, a żółte w końcu kwitnienia, silnie pachnące. Dekoracyjne są również czerwone i błyszczące owoce dojrzewające VI–X. Dorasta do 4 m (1–2 m rocznie).

• • 'Harlequin' - atrakcyjna odmiana o ładnych, intensywnie pachnących dwubarwnych kwiatach (na zewnątrz są purpuroworóżowe, a wewnątrz kremowe) oraz dekoracyjnych zielonych liściach z nieregularną, białokremową, czasami zaróżowioną obwódką.
  • 'Serotina' - najczęściej uprawiana odmiana wiciokrzewu. Pochodzi z holenderskiej hodowli. Kwitnąca późno (2–3 tygodnie później niż 'Belgica Select'). Kwiaty są kremowe w środku, fioletowoczerwone na zewnątrz, silnie pachnące; kwitnie VI–IX. Owoce są ładne, koralowe, błyszczące; dojrzewają VII–X. Bujnie rośnie, dorastajac do 3–6 m.

• Lonicerasempervirens (wiciokrzewwiecznie zielony) Gatunek północnoamerykański . Ma liście półzimozielone lub sezonowe. Kwiaty są rurkowe, czerwone na zewnątrz, a żółte wewnątrz. W Polsce może przemarzać, dlatego polecane do uprawy są jej bardziej mrozoodporne odmiany.
  • 'Blanche Sandman' - amerykańska odmiana o wyższej mrozoodporności niż gatunek. Kwiaty są szkarłatne z żółtym środkiem. Kwitnie wyjątkowo długo i obficie, VI–X. Pomarańczowe owoce dojrzewają VII–X. Warta stosowania.

 
 

• Lonicera  ×tellmanniana (wiciokrzew Tellmanna) Mieszaniec uzyskany w 1920 r. na Węgrzech, ze skrzyżowania Lonicera sempervirens z Lonicera tragophylla. Liście mają kształ od owalnego do eliptyczno jajowatego; są ciemnozielone na górze, a niebiesko-zielono-białe od spodu. Górna para liści jest talerzykowato zrośnięta. Dekoracyjne kwiaty są duże, rurkowate, dwuwargowwargowe, miedzianożółte nie pachną; rozwijają się VI–VII. Pomarańczowe owoce dojrzewają VII–IX. Dorasta do 5 m. Najładniej rośnie i kwitnie w półcieniu.