dr hab. Ewa Skutnik

Powojniki (Clematis L.) to grupa pnączy ogrodowych o oryginalnych, często dużych kwiatach, dostępnych w niemalże wszystkich kolorach. Wyróżnia się odmiany należące do trzech grup: wielkokwiatowe, bylinowe i botaniczne. Różnią się one wielkością kwiatów, ich kształtem i barwą. Wiele odmian ma także dekoracyjne owocostany i efektowne ulistnienie. Odmiany botaniczne mają mniejsze wymagania uprawowe od wielkokwiatowych, są zdrowsze i w większości przypadków bardziej mrozoodporne. Mają mniejsze kwiaty, jednak ich obfite kwitnienie daje imponujący efekt.

Powojniki znano już w średniowieczu, ozdabiano nimi rabaty, kolumnady i balkony. W ogrodzie Alkatai w Kairze za czasów panowania arabskiej dynastii Tulunidów na przełomie IX i X wieku, powojniki tworzyły naturalne ogrodzenia. Pojawiały się w towarzystwie winorośli, róż i bluszczu, dodając uroku ogrodowym zakątków. W romantyzmie stanowiły motyw dekoracyjny w ogrodach rustykalnych.

Obecnie na całym świecie znanych jest ponad trzy tysiące odmian, do których należy kilkadziesiąt polskich. Kilkanaście z nich uzyskało międzynarodowe uznanie i są to odmiany z powodzeniem uprawiane w ogrodach na całym świecie. Większość z nich to odmiany hodowli polskiego zakonnika - jezuity Stefana Franczaka. Początkowo zajmował się pracą nad irysami i liliowcami, jednak od lat 60-tych XX wieku całkowicie poświęcił się powojnikom. Obecnie ponad 60 odmian z jego bogatej kolekcji jest oficjalnie zarejestrowanych. Należą do nich m.in.: ‘Błękitny Anioł’ o jasnych, niebieskich kwiatach czy ‘Warszawska Nike’ o purpurowo-fioletowych kwiatach. Wiele odmian zostało wyróżnionych prestiżowymi nagrodami np. ‘Emilia Plater’ o błękitnych kwiatach nagrodzona przez Brytyjskie Towarzystwo Powojnikowe w 2002 roku.

Bogatą kolekcję tych roślin można odnaleźć m.in. w szkółce pojemnikowej CLEMATIS Źródło Dobrych Pnączy w Pruszkowie pod Warszawą. Współwłaściciel szkółki dr Szczepan Marczyński jest także twórcą wielu nowych odmian. Należy do nich m.in. ‘Julka’^PBR nagrodzona srebrnym medalem na wystawie PLANTARIUM 2002 roku oraz ‘Jerzy Popiełuszko’, ‘Lech Wałęsa’, ‘Solidarność’ i ‘Polonez’ uwieńczone medalami na targach PLANTARIUM 2005 w Boskoop.

Ze względu na oryginalne, różne w kształtach i wielkościach kwiaty powojników mogą być z powodzeniem wykorzystywane na kwiat cięty. Ogromna różnorodność kolorystyczna od barw jasnych, pastelowych po bardzo intensywne pozwala zestawiać je z innymi kwiatami w wielu kompozycjach. Ich delikatne pędy doskonale nadają się do bukietów ślubnych i dekoracji weselnych (kompozycje na stoły, dekoracje kościołów i samochodów ślubnych). Długie, często poskręcane pędy z licznymi pąkami i kwiatami nadadzą lekkości także dużym aranżacjom florystycznym w teatrach, hotelach czy salach konferencyjnych.

Dodatkowym atutem powojnika jest długi okres kwitnienia, przez co kwiaty można pozyskiwać od wiosny do jesieni. Pędy należy ścinać wczesnym rankiem lub późnym wieczorem, gdy temperatura powietrza jest niższa i nie są one narażone na działanie bezpośredniego słońca. Kwiaty nie powinny być wilgotne tak, aby zapobiec rozwojowi szarej pleśni i innym chorobom grzybowym. Stąd też należy unikać ścinania ich po deszczu czy porannej rosie. Można ścinać je w zasadzie w każdej fazie rozwojowej, poczynając od wybarwionych pąków po kwiaty w pełni rozwinięte. Zbiór długich pędów umożliwia wydłużenie okresu kwitnienia, dzięki występowaniu licznych kwiatów w różnych fazach rozwojowych. Z pędów należy usuwać większość liści, aby ograniczyć straty wody na skutek nadmiernej transpiracji.

Natychmiast po zbiorze kwiaty powinny być wstawione do wody i umieszczone w chłodni na kilkanaście godzin w temperaturę 8-10ºC. Chłodzenie, co prawda nie wpływa na przedłużenie trwałości kwiatów, ale poprawia jakość materiału. Przedłużeniu trwałości sprzyjać może umieszczenie kwiatów w pożywce zawierającej środek bakterio- i grzybobójczy oraz cukier w niskim stężeniu (do 2%). Zapobiega to rozwojowi mikroorganizmów, zwiększa pobieranie roztworu i dostarcza kwiatom pożywienia. Warto wykorzystać gotowe pożywki dla kwiatów ciętych dostępne na rynku.

Przekwitające powojniki wytwarzają bardzo oryginalne owocostany, które także można wykorzystać w kompozycjach kwiatowych. Zarówno świeżo ścięte, jak i suszone są doskonałym uzupełnieniem dla kwiatów. Różny kształt i wielkość pozwala wykorzystać je zarówno w małych, jak i dużych dekoracjach. Owocostany powinny być ścinane zielone, przed pełną dojrzałością nasion, co zapobiega ich rozpadowi. W ten sposób uzyskujemy bardzo trwały materiał roślinny.

 

W Katedrze Roślin Ozdobnych SGGW zbadano trwałość kilkudziesięciu odmian powojników. Kwiaty ścinano zarówno w terminie wczesnoletnim (czerwiec) i jesiennym (wrzesień). Spośród bogatej kolekcji wybrano odmiany, które ze względu na barwy, wielkość i ciekawy kształt mogą być potencjalnym materiałem wykorzystywanym w kompozycjach. Sprawdzono 10 odmian powojników z grupy botanicznych, 16 odmian wielkokwiatowych oraz jeden gatunek – Clematis x durandii.

Powojniki botaniczne

- Clematis ‘Arabella’ – z Grupy Integrifolia, powojnik bylinowy, o kwiatach fioletowo-niebieskich rozjaśnionych białymi pręcikami;  
- Clematis ‘Bill MacKenzie’ – z Grupy Tangutica, o kwiatach dzwonkowatych barwy żółtej;
- Clematis ‘Blue Boy’ – z Grupy Integrifolia, powojnik bylinowy o kwiatach niebiesko-fioletowych;
- Clematis × durandii – z Grupy Integrifolia, powojnik bylinowy, o intensywnie niebiesko-granatowych kwiatach;
- Clematis ‘Gravetye Beauty’ – z Grupy Texensis, o kwiatach szkarłatnych podobnych do tulipana;
- Clematis ‘Odoriba’ – z Grupy Texensis, o płatkach różowych z białą podstawą i żółtymi pręcikami;
- Clematis ‘Olgae’ – z Grupy Integrifolia, powojnik bylinowy, o kwiatach dzwonkowatych, niebiesko-fioletowych, lekko pachnących;
- Clematis ‘Pink Flamingo’ – z Grupy Atragene, o kwiatach półpełnych, różowych, ciemnych u podstawy;
- Clematis ‘Princess Diana’ – z Grupy Texensis, o kwiatach różowych z jaśniejszymi brzegami, tulipanokształtnych;  
- Clematis ‘Rooguchi’ – z Grupy Integrifolia, powojnik bylinowy, o kwiatach dzwonkowatych, fioletowo-granatowych;

 

 

Powojniki wielkokwiatowe

- Clematis ‘Andromeda’ – o kwiatach kremoworóżowych z pręgą, pojedynczych lub półpełnych;
- Clematis ‘Barbara’^PBR – o kwiatach różowych z ciemnoróżowymi cętkami;
- Clematis ‘Generał Sikorski’ – o kwiatach niebieskich;
- Clematis ‘Hania’^PBR – o kwiatach połyskująco różowych z szeroką, aksamitnoczerwoną pręgą;
- Clematis ‘Isago’ – o kwiatach białych półpełnych z żółtymi pręcikami;
- Clematis ‘Julka’^PBR – o kwiatach aksamitnych ciemnofioletowych z purpurowym pasem
- Clematis ‘Kacper’ – o kwiatach ciemnych fioletowo-niebieskich;
- Clematis ‘Lasurstern’ – o kwiatach niebieskich z żółtymi pręcikami;
- Clematis ‘Multi Blue’ – o kwiatach pełnych fioletowo-granatowych;
- Clematis ‘Piilu’ – o kwiatach lilaróż , z ciemnoróżową pręgą w środku i żółtymi pręcikami;
- Clematis ‘Proteus’ – o kwiatach pełnych różowych;
- Clematis ‘Rhapsody’ – o kwiatach szafirowo-niebieskich z żółtymi pręcikami, lekko pachnących;  
- Clematis ‘Silver Moon’ – o kwiatach srebrno-lilaróż;
- Clematis ‘Solidarność’ – o intensywnie czerwonych, aksamitnych kwiatach;
- Clematis ‘Ville de Lyon’ – o kwiatach karminowych z żółtymi pręcikami;
- Clematis ‘Viola’ – o kwiatach ciemnych, fioletowych;
- Clematis ‘Warszawska Nike’ – o kwiatach purpurowo-fioletowych ze złocistymi pręcikami;

Do najcenniejszych odmian (o najdłuższej trwałości) stosowanych we florystyce należą:

Powojniki botaniczne

• Clematis ‘Arabella’ – 12 dni w wodzie
• Clematis ‘Gravetye Beauty’ – 10 dni w wodzie; 12 dni w pożywce
• Clematis × durandii – 10 dni w wodzie
• Clematis ‘Rooguchi’ – 10 dni w wodzie
• Clematis ‘Blue Boy’ – 9 dni w wodzie; 11 dni w Chrysal Professional
• Clematis ‘Princess Diana’ – 8 dni w wodzie; 10 dni w wpożywce
• Clematis ‘Odoriba’ – 8 dni w wodzie

Powojniki wielkokwiatowe

• Clematis ‘Julka’^PBR – 12 dni w wodzie
• Clematis ‘Silver Moon’ – 12 dni w wodzie; 19 w pożywce
• Clematis ‘Proteus’ – 10 dni w wodzie
• Clematis ‘Generał Sikorski’ – 10 dni w wodzie
• Clematis ‘Kacper’ – 10 dni w wodzie
• Clematis ‘Solidarność’ – 9 dni w wodzie
• Clematis ‘Viola’ – 8 dni w wodzie
• Clematis ‘Multi Blue’ – 8 dni w wodziwe
• Clematis ‘Warszawska Nike’ – 8 dni w wodzie
• Clematis ‘Isago’ – 7 dni w wodzie; 10 dni w Chrysal Professional
• Clematis ‘Piilu’ – 7 dni w wodzie
• Clematis ‘Andromeda’ – 5 dni w wodzie; 9 w pożywce lub Chrysal Professional