Niektóre mają szerokie zastosowanie w medycynie i uchodzą za niezwykle skuteczne zioła lecznicze.
Aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta) jest silnie rosnącym, długowiecznym pnączem. W naturalnych warunkach osiąga 25 metrów, w uprawie około 8 metrów wysokości. Jej ozdobą są skórzaste, błyszczące, ostro piłkowane liście. Kwiaty żeńskie i męskie rozwijają się na osobnych okazach z początkiem czerwca. Wydzielają delikatny zapach.
Owoce mają około 3 cm długości, zielonkawą barwę, są jadalne. Dojrzewają w październiku. Uprawiając aktinidię ostrolistną, należy lekko zakwasić podłoże, inaczej będzie miała na liściach objawy chlorozy. W Polsce najbardziej znane są odmiany:
- ‘Issai’ – dorasta do 6 metrów, nie wymaga zapylania, zaczyna owocować już w trzecim roku uprawy;
- ‘Weiki’– dwupienna, owoce są większe, dojrzewając pokrywają się czerwonym rumieńcem.
Aktinidia pstrolistna (Actinidia kolomikta) ma cienkie, słabo wijące się pędy. Dorasta jedynie do 3 metrów wysokości. Głównym walorem dekoracyjnym rośliny są charakterystyczne liście. W maju wierzchołek blaszki liściowej przebarwia się najpierw na biało, po 3–4 tygodniach staje się różowy a później szarosrebrny. Natomiast kwiaty są barwy śmietankowej, drobne, ale urocze, ładnie też pachną. Wydłużone (do 3 cm) zielone owoce typu jagody mają słodki smak.
Ten gatunek lubi miejsca słoneczne, wilgotne, lekko zasadowe (co korzystnie wpływa na wybarwienie liści). Nie szkodzą mu zanieczyszczenia miejskie ani mrozy do –45oC. Wspaniałe pnącze! Najlepsza odmiana: ‘Dr Szymanowski’ – przebarwienie często ogarnia całą blaszkę liściową.
< Aktinidia pstrolistna 'Dr Szymanowski'
Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata) ma zwarty pokrój o dużej miąższości. Liście, jak informuje nazwa gatunkowa, złożone są z pięciu listków, eliptycznych, sztywnych i ciemnozielonych. Po sezonie wegetacyjnym pozostają na roślinie do Bożego Narodzenia.
< Akebia pięciolistkowa. Za: Ph.F. von Siebold, J.G. Zuccarini, Flora Japonica […], Sectio Prima […], Tafel 77, 1870
Kwiatostany wyrastają w kątach liści w pierwszej połowie maja. Składają się z mięsistych, fioletowych kwiatów żeńskich zwisających na długich szypułkach i mniejszych, różowych kwiatów męskich o korzennym zapachu.
Niestety, chowają się pod liśćmi. "Parówkowate" owoce mają barwę niebieskofioletową, skórkę pokrytą woskiem, długość do 10 cm. Wypełnia je galaretowaty, malinowo-bananowy w smaku miąższ z czarnymi nasionkami. W Polsce akebia owocuje bardzo rzadko – we wrocławskim Ogrodzie w ciągu 10 lat uprawiany okaz zaowocował tylko trzy razy.
Jest pnączem wybitnie ciepłolubnym. W srogie zimy może przemarzać, jednak bardzo dobrze odrasta. Dzięki gęsto splatającym się pędom tworzy zwartą barierę widokową. Cięcia nie wymaga, poza niezbędnymi zabiegami sanitarnymi. Odmiana ‘Variegata’ ma pstre, kremowo-zielone liście.
Owoc akebii. Archiwum OBUWr.
Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) – aromatyczne pnącze wspinające się lśniącymi pędami na wysokość 10 metrów. Na cynamonowej powierzchni kory znajdują się wyraźnie wypukłe, jasne przetchlinki. Liście wyrastają „w pęczkach”, po roztarciu pachną cytryną. Jesienią przebarwiają się na jasnożółty kolor, ale szybko opadają.
Drobne, kremowobiałe kwiaty męskie i żeńskie, na długich, czerwonawych szypułkach, pojawiają się w kątach liści w drugiej połowie wiosny. Mają przyjemny, cytrynowy zapach.
< Owoce cytryńca chińskiego. Archiwum OBUWr
Owoce – małe, szkarłatnoczerwone, błyszczące jagody zwisają w gronach długości 10 cm. Dojrzewają w końcu sierpnia. Mają soczysty miąższ, o cytrynowo-gorzkim smaku. Można je spożywać suszone, robić z nich nalewki, soki, dżemy. Sok z owoców cytryńca chińskiego wzbogaca aromat herbaty i wina. Olejek eteryczny pozyskiwany z kory jest wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym.Podobny gatunek – cytryniec czerwonokwiatowy (Schisandra rubriflora) zachwyca mocną barwą kwiatów.
< Kwiaty cytryńca czerwonokwiatowego. Archiwum OBUWr
Tekst i zdjęcia: JOLANTA KOCHANOWSKA
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
www.biol.uni.wroc.pl